TCMB'den 'Dijital Türk Lirası' açıklaması!

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) Merkezin Güncesi isimli blog sayfasında “Dijital Türk Lirası: Fayda ve Fırsatlar” başlıklı bir analize yer verildi.

TCMB Bilişim Uzman Yardımcısı Mustafa Mert Aşkaroğlu, Enes Karayel, TCMB Genel Müdür Yardımcısı Bilgehan Kürşad Öz ve TCMB Danışmanı Ahmet Semih Tunalı’nın kaleme aldığı yazıda Dijital paranın Türkiye bağlamında fayda ve fırsatları analiz edildi.

TCMB'nin blog yazısında şu bilgiler verildi:

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Merkez Bankası Dijital Parası (Dijital Para) için faaliyetlerine 2020 yılında kavram ispatı çalışmaları ile başladı. Kavram ispatı çalışmasının başarıyla tamamlanmasının ardından Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Ar-Ge Projesi ile çalışmalara devam edildi. İlk faz kapsamında, gerekli ortamların kurulmasına yönelik çalışmalar 2022 yılında başlatıldı ve aynı yılın sonunda pilot testlerde Dijital Türk Lirası Sistemi üzerinde ilk ödeme işlemleri başarıyla gerçekleştirildi. Pilot testlere 2023 yılında da devam edilerek ilk faz tamamlandı.

TCMB, Faz-1 değerlendirme raporunu Aralık 2023’te yayımladı. Raporda, projenin bu aşamasında benimsenen mevcut tasarım tercihleri ve yaklaşımları detaylı bir şekilde kamuoyu ile paylaşıldı. Faz-2 çalışmaları kapsamında, Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesinin yanı sıra dijital Türk lirasının iktisadi, hukuki ve güvenlik boyutları da kapsamlı olarak ele alınıyor.

Dijital Türk lirasının, dolaşıma girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması gibi çeşitli katkılar sağlaması bekleniyor.

(1) Halihazırda, TCMB tarafından finansal kuruluşlar üzerinden vatandaşların kullanımına sunulan ödeme sistemleri bulunuyor. Mevcut dijital ödemelerde kullanılan banka parasının dolaşımına ek olarak dijital para sistemi ile, merkez bankası parasının da dijital olarak anlık ve 7/24 dolaşımı sağlanacak.

(2) Bankacılık sistemine erişim ve katılımın yaygın olduğu ülkemizde, finansal kapsayıcılığın projenin öncelikli hedefleri arasında yer almadığı değerlendiriliyor. Bununla birlikte, dijital Türk lirası, dijital ödeme hizmetlerine her vatandaşın erişebilmesini sağlamak için önemli bir fırsat olacak. Vatandaşlar, dijital para hizmetine erişim için kullandıkları finansal aracı kurumlara ödeme işlemleri yönünden bağımlı olmayacaklar.

(3) Dijital Türk lirasındaki yenilikçi kullanım örnekleri, Türkiye'de ciddi bir büyüme potansiyeline sahip olan finansal teknolojiler sektörü için kayda değer bir fırsat teşkil edebilir. Bu nedenle dijital paranın Türkiye’deki finansal inovasyon altyapısının temel bir unsuru olarak işlev görmesi planlanıyor. Dijital para etrafında inşa edilebilecek platformlar ile bu amaca daha da yaklaşılması bekleniyor.

(4) Faz-1 Değerlendirme Raporunda da ifade edildiği gibi, TCMB dijital parayı her türlü dijital ticaret akışında ya da para aktarımında kullanılabilecek yeknesak bir değişim aracı olarak da tasarlıyor. Buradaki amaç, ülke parasının dijital işlemlerde sorunsuz bir şekilde işlevsel kalmasını sağlamak ve kullanım seçimini vatandaşlara bırakmak.

(1) TCMB, dijital Türk lirasını anlık ödeme sistemi FAST'a paralel ayrı bir çözüm olarak tasarlamaktadır. Vatandaşların kullanımına sunulan dijital merkez bankası parası ile tamamlayıcı bir ödeme kanalının varlığı, parasal egemenliğin sürdürülmesine hizmet edebilir ve hem kullanıcı tercihleri için çeşitlilik hem de olağanüstü durumlar için yedeklilik sağlayabilir. Mevcut ödeme sistemleri altyapıları üzerine inşa edilen ve merkez bankası parasını kullanıcıya sunan ek bir ödeme kanalı kurulması mümkün olmakla birlikte böyle bir çözüm mevcut sistemlere doğrudan bağımlı olunması sebebiyle istenilen yedekliliği sağlayamaz. Bu bağlamda, dijital para için ayrı bir sistem geliştirilmekle birlikte dijital para ve kaydi para arası dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon da sağlanmakta.

(2) Bankacılık sistemindeki yaygın katılıma rağmen dijital ödemelerin ve erişimin geliştirilmesi için hala alan bulunuyor. Nakit özelliklerini de içeren bir biçim olarak dijital para, banka hesabı bulunmadan da herkes tarafından kullanılabilecek. Bu nedenle dijital Türk lirası hesapları için banka hesabı gerektirmeyen bir model tasarımı ön plana çıkıyor. İki katlı model[2] gözetilmekle birlikte ödeme ve transfer işlemleri için belli bir finansal aracı kuruma bağımlılık oluşmaması hedefleniyor. Dijital Türk lirası hesapları tüm vatandaşların kullanımına sunulduğunda, dijital ödemelerin ve transferlerin artması bekleniyor. Dijital Türk lirası kullanımıyla artacak dijital kapsayıcılığın, mevcut hizmetlerin yaygınlaşmasına ve yeni hizmetlerin ortaya çıkmasına katkı sağlayacağı, böylece finansal kapsayıcılığa olumlu etki edeceği öngörülüyor.

(3) Dijital Türk lirası, ayrı bir programlanabilirlik katmanında akıllı ödemeleri mümkün kılacak. Bu katmanda kamu kurumları ve farklı lisanslı aktörler programlanabilir ödemelerin geliştirilmesi ve kullanımında yer alabilecek. Detaylandırmak gerekirse, akıllı ödeme akışlarının oluşturulmasında tek sorumluluğun merkez bankalarına verilmesi inovasyon kapasitesini engelleyebilir. Bunun yerine, iş birliğine dayalı geliştirme ortamlarını entegre eden, önceden belirlenmiş standartlarla iletişimi mümkün kılan ve bu sayede inovasyonun desteklenmesine yardımcı olacak platformlar kurulabilir. Bu durum, programlanabilir ödemeler bileşenlerini geliştirme ve kullanma yönlerinden programlanabilirlik katmanı içerisinde bir teşvik modeli kurgusuna işaret ediyor.

(4) Ulaşım, yemek, ödül veya çocuklara yönelik çeşitli uygulamalar halihazırdaki farklı dijital ödeme çözümlerine örnekler olarak sayılabilir. Bu açıdan dijital para, çevrimdışı da kullanılabilen yasal bir ödeme aracı olarak ödemelerde yeknesaklık sağlayabilir. Buradaki kilit nokta, dijital para kullanmanın zorunlu olmaması ve kullanıcıların kendi tercihleri doğrultusunda dijital para ile ödeme yapmayı seçebiliyor olması.

Dijital Türk lirasının temelini oluşturan teknolojilerin hızla geliştiği ve değiştiği göz önüne alındığında dijital Türk lirasının geliştirilmesinde dinamik bir yaklaşımın benimsenmesi gerekiyor. Hesaplama gücündeki sürekli artış, dağıtık defter teknolojilerindeki yenilikçi yaklaşımlar ve siber güvenlik alanındaki yeni problemler ile çözümleri gibi birçok faktör yakın ve uzak gelecekte dijital Türk lirasının sürekliliğinde kritik öneme sahip olabilir. Dijital Türk lirasının kuantum bilişim dahil dinamik teknoloji ortamına uyum sağlayabilmesi için, Ar-Ge faaliyetlerinin tedavül sonrasında da devam etmesi bekleniyor.